Urticaria is de medische naam voor netelroos of galbulten. Het is een in korte tijd ontstane, heftig jeukende uitslag van de huid. Het begint met rode vlekjes en kan daarna in verdikte bleke plekken overgaan. De huidafwijkingen kunnen ook samenvloeien tot grotere vlakke plakkaten. In feite betreft het een vochtophoping in de bovenste laag van de huid doordat de kleine bloedvaatjes in de huid zich verwijden (de rode fase). Hierna komt door lekkage vocht in de weefsels terecht (bleke fase).

Een zo’n plek noemen we een urtica of kwaddel. In zijn geheel heet het ziektebeeld urticaria. Deze reactie is in het algemeen vervelend maar niet van ernstige aard. Het proces herstelt zich vaak na enkele uren. De jeukende plekken trekken dan geleidelijk weer weg. Urticaria is een vaak voorkomende huidreactie. Een kwart van de bevolking zal in de loop van zijn/ haar leven hiermee worden geconfronteerd. De oorzaken lopen uiteen en de aandoening komt in alle leeftijden voor, zowel bij mannen als vrouwen.

Er zijn duizenden oorzaken voor urticaria. Bij het ontstaan ervan blijkt histamine een belangrijke rol te spelen, niet alleen omdat het de bloedvaten verwijdt, maar ook omdat het jeuk veroorzaakt. Behalve histamine spelen ook andere lichaamseigen stoffen een rol bij het ontstaan van netelroos. Dergelijke stoffen liggen klaar in bepaalde opslagplaatsen (mestcellen genoemd) die in de huid aanwezig zijn. Onder invloed van prikkels van uiteenlopende aard worden ze daaruit vrijgemaakt.  

Zo’n prikkel kan het innemen van een medicijn of voedingsmiddel zijn, maar ook een infectie, het leveren van lichamelijke inspanning of de inwerking van zonlicht op de huid. Vaak is de aard van de prikkel niet bekend en lukt het ook niet om deze op te sporen omdat de mogelijkheden eindeloos zijn. Normaal brengen bovengenoemde prikkels geen reactie teweeg, omdat eventuele nadelige effecten door het lichaam worden geneutraliseerd. Verloopt dit proces niet goed dan kunnen urticaria ontstaan.

Er is geen duidelijke erfelijke aanleg. Het verschijnsel komt in bepaalde families wel vaker voor dan gemiddeld. Dit is bijvoorbeeld het geval bij bepaalde urticariatypen, zoals koude-urticaria en zonlicht-urticaria.

Urticaria kan zich voordoen in de vorm van speldeknop grote jeukende bultjes, dubbeltjes- tot gulden-grote bleke plekken, grillig begrensde samenvloeiende schijven en handgrote bleke plakkaten die zich verplaatsen. Al deze licht verheven plekken worden ook wel kwaddels genoemd, waarmee de verdikking van de huid wordt aangegeven. Er is geen bepaalde voorkeursplaats: urticaria komt even vaak voor op armen, benen. Romp en in het gelaat. Wanneer men gevoelig is voor lokale druk zullen de kwaddels wel vaker te zien zijn op de drukplaatsen van kleding; bij contact urticaria zijn de handen en het gelaat meestal betrokken. Urticaria door insectenbeten zit meestal op de onderarmen en onderbenen.

Urticaria wordt door artsen gemakkelijk herkend. De arts zal eerst informeren naar veelvoorkomende oorzaken wanneer u hem voor het eerst dit probleem voorlegt. Het al pratend samen napluizen van een mogelijke oorzaak lost een groot aantal gevallen op. Veder onderzoek is dan niet nodig. Pas wanneer de aandoening hardnekkig blijkt te zijn, kan verder onderzoek nodig zijn. Hoe dit onderzoek eruitziet hangt mede af van de bij de ondervraging verkregen aanwijzingen, de speurzin en ervaring van de onderzoeker. Met behulp van een bloedonderzoek kan er op veel manieren naar de oorzaak worden gezocht. Ook kunnen röntgenfoto’s, bacteriekweken, onderzoek van de urine en ontlasting, allergietests en provocatietests aanwijzingen opleveren voor een andere oorzaak. Dit alles neemt de nodige tijd (soms maanden) in beslag voordat alle eventuele oorzaken systematisch zijn nagekeken. Het belang van een diepgaand onderzoek is ook mede afhankelijk van de hinder die u ondervindt in uw dagelijkse activiteiten en het op normale wijze kunnen uitvoeren van uw werkzaamheden.

Veelal zijn geneesmiddelen, die de werking van de regelstof histamine blokkeren effectief werkzaam. Deze geneesmiddelen worden antihistaminica genoemd. In het verleden hadden zij bijeen deel van de gebruikers een vervelende bijwerking, namelijk dat men er suf of slaperig van werd. Tegenwoordig zijn er antihistaminica die dit effect niet meer hebben. Bij kinderen kan een dergelijk middel in de vorm van een drankje worden gegeven. Volwassenen krijgen meestal tabletten. Indien het de verwachting is dat de huidreactie met enkele dagen zal aflopen, kan ook goed gebruik gemaakt worden van jeuk-stillende lotion. De chronische uitingsvormen van urticaria vereisen soms een langdurig gebruik van antihistaminica of een combinatie met andere geneesmiddelen.